Na przełomie XIX i XX wieku ważnym uroczystościom lub ponadregionalnym imprezom towarzyszyły kartki pocztowe, wydawane głównie przez miejscowych drukarzy. Te wydawnictwa były względnie tanim sposobem na rozpropagowanie znaczącej dla miasta lub środowiska imprezy. Kartki bowiem rozchodziły się nie tylko na miejscu, ale trafiały do wielu miast na całym świecie.
Oto kilka przykładów okolicznościowych kart pocztowych wydanych w Rawiczu na początku XX w.
- Widokówka z 1912 roku.
W lipcu 1912 r. odbyła się uroczystość poświęcenia sztandaru Stowarzyszenia Niższych Urzędników Pocztowych i Telegraficznych Rawicza i okolic. Na awersie okolicznościowej widokówki widnieje sztandar (awers i rewers), portret Wilhelma II Hohenzollerna – ostatniego niemieckiego cesarza i króla Prus. U dołu kartki widok budynku Strzelnicy Bractwa Strzeleckiego i budynku Cesarskiej Poczty.
Napisy w języku niemieckim:
Zur Erinnerung an die Fahnen-Weihe des Vereins der unteren Post-und Telegraphen-Beamten Rawitsch und Umg. 1912 (Na pamiątkę poświęcenia sztandaru Stowarzyszenia Niższych Urzędników Pocztowych i Telegraficznych Rawicza i okolic. 1912)
Einig und gleich. Treu zu Kaiser und Reich (Zjednoczeni i równi. Lojalni wobec Cesarza i Państwa)
Verein der unter Post und Telegraphen Beamten - 1906 - 1912 - Rawitsch und Umgebung (Stowarzyszenie Urzędników Pocztowych i Telegraficznych - 1906 - 1912 - Rawicz i okolice)
Lieferant der Fahne (twórca sztandaru): Thüringer Fahnenfabrik Christian Heinrich Arnold, Hoflieferant (dostawca dworu królewskiego), Coburg 38.
- Widokówka z 1909 r.
W dniach 4-7 października 1909 r. w Rawiczu odbył się 29. Zjazd Nauczycieli Prowincji Poznańskiej. Oprócz obszernej broszury wydrukowanej dla delegatów zjazdowych, została wydana okolicznościowa karta pocztowa z ogólnym widokiem miasta na awersie, na który została nałożona grafika informująca o zjeździe.
Na rewersie kartka zawiera informację, że wydawcą był Julius Urbitsch z Rawicza.
- Dwie widokówki z 1905 r.
W dniach 8-10 lipca 1905 r. w Rawiczu odbył się 17. Okręgowy Festyn Gimnastyczny Okręgu II Śląskiego i Południowo-Poznańskiego.
Z tej okazji ukazały się w Rawiczu jednocześnie dwie kartki pocztowe. Pierwsza, wydana przez fotografa Alberta Bode, informująca o imprezie gimnastycznej i druga wydana przez Juliusa Urbitscha z portretem Fr. L. Jahna i panoramą Rawicza.
Portret Friedricha Ludwiga Jahna jest umieszczony również na tej pierwszej widokówce.
Fr. L. Jahn (ur. 11 sierpnia 1778 w Lanz, zm. 15 października 1852 we Freyburgu), to niemiecki pedagog, publicysta i polityk nacjonalistyczny, uznawany za ojca gimnastyki sportowej (niem. Turnvater).
W epoce wilhelmińskiej i I wojny światowej (1891–1918) w krajach w Cesarstwie Niemieckim wiele miast wydało kartki pocztowe poświęcone imprezom z zakresu gimnastyki sportowej i zawierające wytłoczony (Prägekarte) portret lub grafikę z popiersiem Fr. L. Jahna. Ponadto na kartkach umieszczane były symbole takie jak niemieckie pozdrowienie gimnastyczne "Gut Heil" oraz stylizowany „krzyż gimnastyczny” (Turnerkreuz) składający się z czterech liter F od wyrazów: frisch (świeży, w tym przypadku odważny), fromm (pobożny), fröhlich (radosny), frei (wolny).
Za autora pozdrowienia gimnastycznego "Gut Heil" uznawany jest Otto Leonhard Heubner (ur . 17 stycznia 1812 w Plauen , † 1 kwietnia 1893 w Blasewitz ), niemiecki prawnik, polityk i poeta. Heubner, który przy okazji napisał nie tylko wiele wierszy, ale także kilka piosenek gimnastycznych, został „saksońskim ojcem gimnastyki” („Sächsischen Turnvater“).
„Krzyż gimnastyczny” w kolorach narodowych Hesji (czerwono-biały) został zaprojektowany w 1844 roku przez miedziorytnika i drukarza Johanna Heinricha Felsinga z Darmstadt, który także pasjonował się gimnastyką sportową.
Rawicz pod zaborem pruskim w epoce wilhelmińskiej 1891-1918 mentalnie i kulturowo ciążył w stronę Niemiec. Jak widać po ulotnych wydawnictwach z tamtego okresu, również w dziedzinie sportu, a konkretnie gimnastyki sportowej, też czerpał wzorce z tradycji niemieckiej.
Fragment „Rysu historycznego Rawicza - 380 lat Rawicza, południowo-zachodniej rubieży Wielkopolski“.
Po drugim rozbiorze Polski Wielkopolska została, podobnie jak inne ziemie polskie, na mocy patentu Fryderyka Wilhelma II z 25 marca 1793 roku, włączona w skład państwa pruskiego. Widocznym symbolem końca sielskiego okresu eksterytorialności i samodzielności miasta stał się zawieszony 13 kwietnia 1793 roku nad wejściem do ratusza czarny orzeł, pruski herb. Począwszy od 8 maja 1793 roku Rawicz znalazł się w obrębie Prus Południowych. Od tego dnia skończyły się również i dochody dziedzicznego pana, jakie ze swego miasta uzyskiwał, a były one znaczące, bo przy dobrej koniunkturze wynosiły aż 30.000 florenów rocznie (obecnie około 15 mln zł). Poniesione straty przyczyniły się w głównej mierze do upadku majątku zamożnego niegdyś dziedzica.
Jeszcze pod koniec XVIII wieku Rawicz w spisie miast Wielkopolski figurował na drugim miejscu. Poznań zamieszkiwało 12.538 ludności, a Leszno 6.820. Rawicz liczył 7.290 mieszkańców, w tym 5.411 było ewangelikami, 1.087 było żydami, a 792 to katolicy. Mniej więcej taka struktura narodowościowo-wyznaniowa utrzymywała się od założenia miasta. Trzeba też wyraźnie podkreślić, że Rawicz nie był pod tym względem wyjątkiem, bowiem taki stosunek wyznaniowy był charakterystyczny dla miast tej części Wielkopolski.
Jeśli chodzi o osiągnięcia w sferze kultury i postępu technicznego, Rawicz wśród miast Wielkopolski zajmował zawsze czołowe miejsce. Pierwszy gromochron w Poznańskiem znalazł się na ratuszu rawickim, a kanalizacją i wodociągami miasto mogło się poszczycić wtedy, kiedy sąsiednie miasta: Leszno, Krotoszyn, Ostrów o tym nawet marzyć nie mogły.
Rozwój miasta przez cały czas jego funkcjonowania, szczególnie do końca XIX wieku, był w znacznym stopniu uzależniony od wymiany gospodarczej ze Śląskiem. Wyniesienie Rawicza do roli stolicy powiatu, co dokonało się po raz pierwszy w 1886 roku, przyczyniło się do dalszego rozwoju miasta. Administracyjna nobilitacja zwiększyła atrakcyjność Rawicza jako terenu wzmożonej akcji osiedleńczej, obejmującej nie tylko ziemie najbliższe, skąd napływali głównie Polacy, ale i dalsze, skąd przybywali Niemcy i Żydzi, którzy przez wiele dziesięcioleci zaliczali się do elity gospodarczej i kulturalnej miasta. Rawicz, wybiwszy się w XIX w. na pozycję największego miasta regionu i dystansując pod wieloma względami inne, znacznie starsze ośrodki, ugruntował swą nad nimi przewagę jako miasta powiatowego, również później, w odrodzonej Polsce.
Rawicz, może dlatego, że był niegdyś w Królestwie Polskim maleńką republiką utworzoną przez uchodźców niemieckich, zachował taki charakter aż do połowy dwudziestolecia międzywojennego. W chwili objęcia w mieście rządów przez władze pruskie w 1805 roku nie mieszkał w jego murach ani jeden przedstawiciel narodowości polskiej, posiadający pełne prawa miejskie. Dopiero sześć lat po tym, gdy w 1859 roku w Rawiczu osiedlił się i uzyskał prawa miejskie pierwszy Polak, otworzyli również swoje warsztaty polscy rzemieślnicy. Za tym przykładem zaczęła napływać młodzież kupiecka i rzemieślnicza do miasta. Ta polska mniejszość czuła się w mieście wyobcowana. Szukając wsparcia, zaczęła się skupiać w różne stowarzyszenia. Przodowało pod tym względem Towarzystwo Młodzieży Kupieckiej, zawiązane w roku 1904, po nim Towarzystwo Śpiewu i Towarzystwo Młodzieży Rzemieślniczej, które w roku 1913 przekształciło się w Towarzystwo Przemysłowe. Niemcy, ze względu na wcześniejszy charakter miasta, spoglądali z niechęcią na tych osiedleńców popieranych przez ludność polską z okolicy.
Obawy, że Polacy mogą z czasem zagrażać niemieckiemu stanowi posiadania, napawały Niemców lękiem. Dał temu wyraz miejscowy rektor Merschel, który w roku 1911 w swojej książce „Zweihundert Jahre Geschichte der Stadt Rawitsch” napisał: „W ostatnich latach zauważyć można coraz to silniejszy napływ polskich rzemieślników i kupców do naszego miasta. Pod adresem Polaków chciałbym z całym naciskiem podkreślić, że włodarzami i panami miasta pozostaną po wsze czasy jedynie i wyłącznie Niemcy. Niech więc Polacy zachowują się skromnie w niemieckim Rawiczu i niech się ani teraz, ani w przyszłości nie wygrywają przypadkiem za panów tego miasta”. Nie minęło 10 lat i na ten butny apel polscy kronikarze zareagowali słowami: „Deus mirabilis, fortuna variabilis — Bóg cudowny, a szczęście zmienne!” W obronie swego stanu posiadania Niemcy postępowali zdecydowanie i konsekwentnie, na przykład, gdy w roku 1899 Polak Wojciechowski otworzył w Rynku wspaniale urządzoną kawiarnię, jedyną poza jeszcze żydowską kawiarnią Friedländera w mieście liczącym 13 tys. mieszkańców, to Niemcy świetnie zapowiadające się przedsiębiorstwo zbojkotowali do tego stopnia, że Wojciechowski już po trzech miesiącach, ponosząc olbrzymie straty, musiał swoją kawiarnię zlikwidować. Tym można tłumaczyć, że odsetek Polaków w mieście był znikomy i Niemcy, zabiegając przy wyznaczaniu zachodnich granic powstającego państwa polskiego o pozostawienie Rawicza przy Rzeszy, mogli śmiało przedstawić miasto, jako na wskroś niemieckie.
T. Pawłowski, 24.03.2018 r.
